Kuruluş çalışmaları 27 Ekim 1983 tarihinde Halil Tunç, Sedat Akman ve Murtaza Çelikel tarafından açıklanan DSP, 612 kurucu üyenin başvurusuyla 14 Kasım 1985'de resmen kuruldu. 23 Kasım'da yapılan ilk Kurucular Kurulu toplantısında tek aday olarak gösterilen Rahşan Ecevit, DSP Genel Başkanı oldu.
Rahşan Ecevit, 13 Eylül 1987 tarihinde yapılan Kurucular Kurulu toplantısında genel başkanlığı eşi Bülent Ecevit'e devretti. Kendisi de o tarihten itibaren Genel Başkan Yardımcılığı görevini üstlendi. 7 Mart 1988'deki 1. Olağan Büyük Kurultay'da, genel başkanlık görevinden ayrılan Ecevit, 15 Ocak 1989 tarihinde yapılan kurultayda yeniden genel başkan seçildi.
Ecevit'in Türkiye'ye çağırdığı Dünya Bankası Başkan Yardımcısı Kemal Derviş, 3 Mart 2001'de Devlet Bakanlığı'na atanarak ekonominin başına geçti.
Ecevit, 4 Mayıs 2002 tarihinde aniden rahatsızlanarak Başkent Üniversitesi Hastanesi'ne kaldırıldı ve 26 saat süren gözetimin ardından taburcu edildi. Bu, Ecevit'in uzun süren hastalık döneminin ve partiden ardarda istifaların yaşandığı ülkeyi erken seçime götüren sürecin başlangıcı oldu. Bir süre evinde dinlenen Bülent Ecevit, 17 Mayıs'ta yeniden Başkent Üniversitesi Hastanesi'nde tedavi altına alındı ve 11 gün burada kaldı.
DSP'den istifa edenler 22 Temmuz 2002 tarihinde Yeni Türkiye Partisi'ni (YTP) kurdular. YTP, 63 milletvekili ile Meclis'te temsil edilmeye başlandı. Sadece Ecevit'i ve DSP'yi siyaseten bitirmek ve CHP sultasını korumak için kurulan YTP, 2004 yılı Ekim ayında CHP ile birleşerek siyasi varlığına son vermiştir.